Duurzamer leven? Ontdek de tips van klimaatpsycholoog Gerdien de Vries

“Ik ga vaak met het vliegtuig, maar ik spaar wel CO2-punten.” Of: “Het zal wel meevallen met de opwarming van de aarde, er komt vanzelf een oplossing.” We hebben als mens vaak allerlei redenen om het duurzamer leven nog even uit te stellen. Universitair hoofddocent aan de TU Delft Gerdien de Vries weet hoe lastig het is om duurzame wensen om te zetten in duurzaam gedrag. Zoals energie besparen, je huis verduurzamen of minder plastic verbruiken. Ze doet als klimaatpsycholoog onderzoek naar de psychologische hobbels die mensen ervaren bij verduurzamen. Daarnaast ervaart ze zelf ook hoe moeilijk het is om duurzaam te leven. Gerdien: 'Ik neem mezelf vaak als voorbeeld. Ik weet wat er kan en ik heb de mogelijkheden om te verduurzamen. Maar toch doe ik het niet in de mate die ik zou willen. Dat komt omdat ik gedoe ervaar. Processen zijn traag. Ik weet soms niet bij wie ik moet zijn. Of ik vind het lastig om bepaalde gewoonten op te geven. Mijn doel als wetenschapper is om inzicht te krijgen in dit soort pijnpunten. En het verduurzamen voor mensen te vergemakkelijken.'

De gedoe-factor wegnemen is volgens Gerdien belangrijk. 'Vaak betekent de duurzame keuze namelijk meer gedoe. Je bent langer onderweg bijvoorbeeld. Ik sprak laatst iemand die met de trein op skivakantie ging. Maar 3 keer overstappen met de ski's bleek minder leuk dan gedacht. Dat is ook mijn boodschap aan de overheid. Beleidsmakers denken vaak dat ze alles op orde hebben. Maar in de praktijk blijkt het voor veel mensen lastig om die subsidieregeling of duurzaamheidslening te vinden. Gedoe is voor veel mensen een stressfactor. Ze zien als een berg tegen verduurzamen op. Het helpt om die berg op te knippen in kleine stapjes. Ik doe dat bijvoorbeeld nu ik een warmtepomp wil. Ik begon met kijken wat ik in mijn woning kon verduurzamen. Of er een warmtenet komt of dat ik zelf iets moet doen. Toen benaderde ik de VVE met de vraag of een warmtepomp wel kan en mag. Ook keek ik hoe het zit met subsidies. Vaak zijn het maar klusjes van een paar minuten. Het helpt dus om alles een voor een te doen. En jezelf voor het halen van kleine doelen te belonen. Met iets lekkers of duurzaams. Zelfs stickers plakken werkt', lacht de klimaatpsycholoog.

Naast de gedoe-factor zijn er meer dingen die voor mensen een psychologische hobbel zijn bij duurzamer leven. Met haar achtergrond als sociaal psycholoog kent Gerdien de trucjes van ons brein. 'Ons brein gaat selectief met informatie om. Stel, je gaat meestal met de auto naar het werk. Dan lees je vooral berichten die je vertellen dat auto’s tegenwoordig best wel schoon zijn. Of het milieu niet zo vervuilen als vliegen. En neem je minder snel informatie tot je waardoor je jouw rijgedrag moet veranderen. Dat maakt het voor jezelf prettig om te denken: “Okay, dan rijd ik nog wel even door en vlieg ik wat minder.” We proberen als mens altijd het verschil op te heffen tussen wat we zouden willen en wat we daadwerkelijk doen. In de psychologie heet dit verschil 'cognitieve dissonantie'. We proberen dit verschil te verkleinen door onszelf een morele vrijbrief te geven. Hiermee verkleinen we ons schuldgevoel. We houden onszelf voor dat we ons niet zo duurzame gedrag wel compenseren met duurzaam gedrag. Dus: “Het is niet zo erg dat ik met de auto naar mijn werk ga, want ik ga al met de trein op vakantie.'

De klimaatpsycholoog noemt nog een manier om die spanning kleiner te maken. Onze neiging om dingen optimistisch in te zien. Ook als het gaat over het klimaat. Gerdien: 'Dat is evolutionair namelijk handig. Met doemdenken schiet je weinig op. We denken bijvoorbeeld dat het wel zal wel meevallen met de zeespiegel of de smeltende gletsjers. Of dat iemand slim genoeg is om het op te lossen. Hoe hard klimaatwetenschappers ook roepen dat het de verkeerde kant opgaat. Natuurlijk is het niet zinvol om in een klimaatdepressie te belanden. Maar dat optimisme voorkomt soms dat mensen actie ondernemen. Daarnaast vinden we het lastig om dingen op de lange termijn te overzien. Klimaatverandering is natuurlijk ook een moeilijke boodschap. Veel is onzeker. Wanneer en hoe het klimaat bijvoorbeeld precies verandert. Een fijne leefstijl opgeven voor iets wat in de toekomst misschien gaat gebeuren? Dat past niet bij onze natuur.'

Wat als we dan eenmaal wel dat plan hebben gemaakt om korter te douchen? Of ons huis te isoleren? Dan is er volgens de klimaatpsycholoog ook nog zoiets als de waan van alledag. Er is vaak een groot gat tussen wat we van plan zijn en wat we daadwerkelijk doen. Gerdien: 'Tijdens onderzoeken zeggen mensen bijvoorbeeld vaak dat ze van plan zijn minder vlees te eten. Of minder te vliegen. Ze liegen niet, ze vinden dat op dat moment echt. Maar als puntje bij paaltje komt, komt de waan van alledag om de hoek kijken. Je kunt vandaag denken dat je morgen met de fiets naar het werk gaat. Maar als het regent en je bent al iets te laat, pak je toch liever de auto. Dat is vaak moeilijk voor te stellen op de dag ervoor. Dat geldt ook voor afvallen, stoppen met roken of drinken. Het is makkelijker vooraf dan op het moment zelf. Vandaar dat wij als wetenschappers kijken hoe we mensen hier zo goed mogelijk bij kunnen helpen. Want hoe onbereikbaar het duurzame doel soms lijkt, met wat inzicht en hulp is het vaak wel te doen.'

Hoe kun je al die psychologische hobbels dan zo goed mogelijk overwinnen? ‘'Denk goed na over je doelen', adviseert Gerdien. Schrijf doelen op. Wil je bijvoorbeeld volledig geïsoleerd glas of zonnepanelen? Of begin je met kleine maatregelen, zoals tochtstrips of minder vlees eten? Kijk ook wat je moet doen om je doel te bereiken. En waar je hulp bij nodig hebt. Hoelang het duurt en welke stapjes er zijn. Als je antwoord hebt op deze vragen, kun je het er met anderen over hebben. En maak het concreet! Laat je brein alvast wennen aan die stapjes. Woon je met je gezin samen? Betrek hen er dan ook bij. Kinderen zeggen vaak dat ze het milieu belangrijk vinden. Maar tieners kunnen lang onder de douche staan. Begin dan met een douchewekker. Zodat zij -en jij zelf ook- 2 keer per week 2 minuten douchen. Maak met elkaar afspraken. Dit zorgt ervoor dat je je beter aan jouw duurzame plannen houdt. Dat kan bijvoorbeeld ook over vlees eten gaan of vervoer. Of het isoleren van je woning.’

Wat volgens de klimaatpsycholoog goed helpt, is je plan delen met vrienden en familie. Of op social media. 'Zulke groene uitdagingen bestaan al. Het helpt om het verduurzamen met een groepje te doen. Je maakt het jezelf moeilijker om op te geven. En vrienden en familie kunnen je steunen op momenten dat je het nodig hebt.' Sowieso heeft de sociale omgeving volgens Gerdien veel invloed op verduurzamen. 'Krijg je een energierekening waarop je kunt zien wat jouw buren verbruiken? Dan ben je vaak geneigd om ook energie te gaan besparen. Hetzelfde geldt voor zonnepanelen. Je legt ze sneller op het dak als de hele straat het doet. Maar het werkt wel 2 kanten op', waarschuwt de onderzoekster. 'Als mensen zien dat de buren minder duurzaam leven, gaan ze vaak zelf ook weer langer douchen. Je wil niet die duurzame 'nerd' van de buurt zijn. Mensen zijn kuddedieren.'

Ga je duurzamer leven voor een betere wereld of doe je het ook een beetje voor jezelf? Gerdien heeft voor de groene doeners onder ons goed nieuws. 'Uit onderzoek blijkt dat je van verduurzamen echt gelukkiger wordt. Het werkt op dezelfde manier als een oudere helpen met oversteken. Als je iets goeds doet voor de wereld, voel je jezelf ook gelukkiger. Heb je een duurzame stap succesvol gezet en psychologische hobbels genomen? Dit geeft een geluksgevoel. Bovendien zet je gemakkelijker de volgende duurzame stap. Je past op een gegeven moment je zelfbeeld aan. En gaat jezelf steeds meer zien als iemand die duurzaam leeft. Ik vergelijk het vaak met 'dry january'. Oftewel een maand geen alcohol drinken. Je ziet er als een berg tegenop. Maar als je eenmaal bezig bent, denk je: “Wat vond ik hier nou zo moeilijk aan.” En voor je het weet plak je er nog een maandje aan vast. Of begin je misschien zelfs met sporten. Kom je eenmaal in die groene ‘flow’, dan wil je vaak alleen maar meer.'

Voor een duurzamer leven.