Het Kelderluikarrest - Centraal Beheer

ECLI:NL:HR:1965:AB7079

Het meest beroemde en maatgevende arrest in aansprakelijkheidsland is nog steeds springlevend. Het werd door de Hoge Raad op 5 november 1965 gewezen en nog altijd zijn de daarin gegeven 4 criteria essentieel in aansprakelijkheidszaken. Dit geldt voor de beoordeling van aansprakelijkheid door verzekeraars, voor de onderbouwing van aansprakelijkstellingen van benadeelden én in de rechtszaal. Je ziet ze steeds als rode draad terug.

De criteria

Hoe groot is de kans dat iemand onoplettend of onvoorzichtig zal zijn?
Hoe groot is de kans op het ontstaan van een ongeval?
Hoe ernstig kunnen de gevolgen zijn?
Hoe bezwaarlijk is het om veiligheidsmaatregelen te nemen ter voorkoming?

Communicerende vaten

De criteria moeten steeds in een onderlinge verhouding worden toegepast. Daarbij geldt dat niet ieder (mogelijk) gevaar aansprakelijkheid oplevert. Deze glijdende schaal leidt ertoe dat naarmate een kans op ongelukken groter is en de bezwaarlijkheid van het nemen maatregelen geringer, de aansprakelijkheid eerder is gegeven. Dat geldt des temeer wanneer de gevolgen van een ongeval ernstig zijn. Ook van belang is dat iemand die een gevaarlijke situatie creëert er rekening mee moet houden dat niet iedereen steeds de benodigde voorzichtigheid betracht.

Een paar voorbeelden

Een weg maakt een scherpe bocht. De kans is aanzienlijk dat weggebruikers deze over het hoofd zien, zeker in het donker. De mogelijke gevolgen zijn ernstig; bijvoorbeeld als een motorrijder de bocht mist en tegen een boom botst. Dat kan tot zwaar letsel of erger leiden. Het plaatsen van een reflecterend schrikhek in de bocht is een eenvoudige en weinig kostbare maatregel.
Een gemeente heeft publieke laadpalen voor auto’s zodanig geplaatst dat het vrijwel onmogelijk is voor gebruikers om de kabels op hun auto aan te sluiten zonder dat deze over een stukje stoep hangen. De gemeente had zich bij de aanleg moeten realiseren dat daardoor een aanzienlijk struikelgevaar voor personen kan ontstaan met mogelijk ernstige gevolgen. Ook al zou een veiligere aanleg misschien duurder zijn geweest: in de verhouding tot het risico op ongevallen was dit niettemin weinig bezwaarlijk.
Er zit een klein, wat onhandig, richeltje over de volle lengte en helemaal aan de zijkant van een stoep. Het is gering in hoogte en goed op te merken voor voetgangers. De situatie is al sinds jaar en dag zo en er zijn geen ongevallen bekend. Hier kan gesproken worden van een gering risico voor voetgangers terwijl het een kostbare operatie is om een groot stuk van de stoep aan te passen. Alhoewel iemand wellicht lelijk kan vallen door het richeltje, is het gevaar gering en zijn te nemen maatregelen kostbaar en bezwaarlijk. Hier werken de Kelderluikcriteria dus in het nadeel van iemand die schade lijdt.
Er is een stembureau in een sportzaal ingericht. Het is op een gegeven moment erg druk waardoor het chaotisch wordt. De organisatie besluit om lage gymbanken te gebruiken om de stroom van stemgerechtigden in goede banen te leiden. Dit in een zigzagopstelling die je ook wel in pretparken ziet. Iemand is gefocust op de tafel waar hij als stemmer zal worden geregistreerd. Hij zet in de drukte een stap in de richting van de tafel en komt zwaar ten val over een gymbank. Hier is het struikelgevaar voorzienbaar groot door de drukte en de lage banken. Dit terwijl het gebruik van afzetlint op heuphoogte een heel eenvoudig en veilig alternatief is. Hier leidt toepassing van de criteria tot aansprakelijkheid.
Een gemeente legt een Fietssnelweg aan. Een breed en recht pad in twee richtingen waarvan vooral forensen per E-bike en ouders met elektrische bakfietsen met de nodige snelheid gebruik maken. Het is niet voor niets een snelweg. Op een gegeven moment is er een zijweg. Om te voorkomen dat fietsers met elkaar botsen is er een ovale vluchtheuvel aan gelegd. Deze is knalwit geverfd en op grote afstand al zichtbaar. Daarom besloot de gemeente om er geen geleidepaal op te zetten. Bij drukte was het beeld toch anders. De vele fietsers, waaronder ook bakfietsen, bleken de vluchtheuvel vaak aan het zicht te onttrekken. De meeste passanten wisten deze ondanks forse snelheid te vermijden. Helaas was een inhalende fietser minder gelukkig en kwam met een forse klap op de vluchtheuvel terecht. In een soortgelijke zaak heeft de rechter de wegbeheerder aansprakelijk geacht: bij het gebruik van de fietssnelweg, onder de te verwachten omstandigheden, vormde de vluchtheuvel een onevenredig gevaar dat eenvoudig door een geleidepaal verminderd had kunnen worden.

Kelderluiken met gezond verstand

De Kelderluikcriteria zijn geen hoogdravende juridische materie. Ze vormen een praktisch en logisch hulpmiddel in vele soorten zaken. Vaak is het niet meer dan het gebruik van gezond verstand. Ik denk dat ze vooral daarom al decennialang meegaan en dat in de toekomst ook zullen blijven doen. Niet voor niets kom je ook wel het werkwoord Kelderluiken tegen: het toepassen van de criteria.

Van belang is dus dat de criteria in hun onderlinge samenhang moeten worden toegepast, waarbij geldt dat niet ieder gevaar ook tot onrechtmatigheid en daarmee tot aansprakelijkheid leidt. Doet men dat niet, dan bestaat de kans dat er te snel aansprakelijkheid wordt aangenomen. Met een beetje goede wil kun je namelijk zo’n beetje alles wel onder de Kelderluikcriteria brengen.

Verder gaat het eigen-schuld-dikke-bult-principe niet op. Er moet rekening gehouden worden met een bepaalde mate van onvoorzichtigheid van personen. De beoordeling van eigen schuld vindt plaats nadat de aansprakelijkheid is vastgesteld. Dan pas wordt gekeken in welke mate de aansprakelijke partij en de benadeelde (door onvoorzichtigheid) aan het ontstaan van de schade hebben bijgedragen. Aansprakelijkheid afwijzen op grond van eigen schuld is dus niet mogelijk.

Tips

Gebruik uw gezond verstand. Bekijk bijvoorbeeld uw wegennet en openbare gebouwen eens door de Kelderluik-bril: wat zijn de risico’s op ongevallen, hoeveel moeite is het om beveiligingsmaatregelen te treffen en leed te voorkomen? Better safe than sorry!
Toets bepaalde ontwerpen van voorzieningen in de openbare ruimte ook aan de Kelderluikcriteria. Dat kan een hoop kosten schelen, want de kans bestaat dat er forse aanpassingen moeten worden gedaan aan constructies die onveilig blijken te zijn.
Kijk naar de concrete omstandigheden waaronder een ongeval kan plaatsvinden of heeft plaatsgevonden. Ik krijg wel eens foto’s in schadedossiers van een compleet lege weg die aan overzichtelijkheid niets te wensen overlaat, zoals in het voorbeeld van de Fietssnelweg. Als het concrete ongeval zich onder zeer drukke omstandigheden heeft voorgedaan, dan levert zo’n foto een misleidend beeld op.
Aansprakelijkheid afwijzen wegens eigen schuld kan niet! Die komt pas aan bod nadat de aansprakelijkheid is vastgesteld. Wijs je op deze grond af, dan loop je het risico dat je impliciet een onrechtmatig gevaar en daarmee aansprakelijkheid erkent: ‘Goed, het was wel een groot gat, maar u had beter uit moeten kijken. Het ongeluk is dus niet onze schuld, maar dat van u.’ De impliciete erkenning zit in de opmerking: ‘Het was wel een groot gat.’

Door Jeroen van der Sluijs,
Specialist Claimbehandeling Achmea Personenschade